Satın alırken ambalajsız ya da ambalajı daha az olan ürünleri tercih etmek, doğada çözünen malzemelerden yapılmış olan alternatifleri tüketmek, plastik-kâğıt bardaklar, pipetler, plastik çatal bıçaklar gibi tek kullanımlık ürünlerden uzak durmak gibi alışkanlıklarla attığımız çöp miktarını azaltmak çok kolay. Önemli olan bu konuda karar vermek ve yeniden kullanılabilir ürünleri tercih ederek ilk adımı atmak.

Tükettiğimiz ve artık kullanılmaz hale gelen ürünlerin malzemeleri aslında yeniden kullanılabilir. Çöp dediğimiz bu malzemelerin yeniden üretim sürecine girmesini sağlayacak olan sürece geri dönüşüm denir. Düşünün: Boşalınca attığınız konserve kutusunun metalini çıkarmak için doğaya ne kadar zarar veriliyor? Oysa bu kutuyu dönüştürerek doğadan çıkarmamız gereken metal miktarını azaltmak elinizde.

Son yıllarda geri dönüşüm kavramının yanı sıra sıkça duymaya başladığımız ileri dönüşüm kavramı özet olarak atık haline gelen şeylerin olduğu gibi yeniden kullanımıyla farklı ürünler üretilmesidir. İleri dönüşümün geri dönüşümden temel farkı ileri dönüştürülen şeyin işlenmeden, olduğu gibi başka bir ürün yapmak için kullanılıyor olmasıdır. Örneğin atıklar, eski eşyalar kullanılarak yapılan sanat eserleri, çeşitli kaplardan üretilen saksı ve vazo gibi objeler ileri dönüşüm ürünleridir.

Terk etmemiz gereken düşünce biçimi tam da bu! Herkes kendi sorumlu olduğu hayatında basit değişiklikler yapsa dünyadaki çöp miktarı büyük oranda azalır. Sorunun parçası olmak yerine çözümün parçası olmayı tercih etmenin, çözüme kendi hayatımızdan başlamanın sorumluluğu bize ait. Unutmayalım ki değişim bireylerden başlar.

Evet, şart! Geri dönüşüme yollamadığınız her atık sonunda doğaya gidiyor. Çöpü karışık attığınızda hepsi beraber toplanarak belediyelere ait atık depolama alanlarına götürülerek toprağa gömülüyor. Bu gömme işlemi düzenli depolama alanlarında yapılsa bile aslında geri dönüştürülebilir atıkları doğaya bırakmış oluyoruz.

Türkiye’de evsel atıkların ve geri dönüştürülebilir atığın toplanması, ayrı olarak ilgili süreçlere yollanması ilçe belediyelerinin yetki ve sorumluluğundadır. Büyükşehir belediyeleri ise kendilerine getirilen atıkların bertaraf edilmesinden sorumludur.

İlçe belediyeleri tarafından ambalaj atıkları konteynerlerinden toplanan geri dönüştürülebilir atıklar ya belediyenin kendisine ait ya da hizmet aldığı taşeron firmalar tarafından işletilen Toplama Ayırma Tesisi’nde (TAT) materyal bazında (kâğıt, plastik, metal gibi) birbirinden ayrılır ve ilgili geri dönüşüm tesisine gönderilir.

Evsel atık konteynerlerine atılan diğer çöpler ise, yine ilçe belediyeleri tarafından toplanarak bertarafa yönlendirilir. Her iki toplama sistemi de ilçe belediyeleri tarafından ayrı biçimde yönetilir.

Atıkların kontrolsüz biçimde bir alana bırakılması, insan sağlığını tehdit etmekte, hastalıkların hızla yayılmasına, toprağın ve yer altı sularının kirlenmesine, rahatsız edici koku yayılmasına, haşere ve böcek sorunlarına, bu alanlarda metan gazının oluşmasına ve patlamalara neden olmaktadır. Söz konusu atıkların çevreye ve insan sağlığına etkisini azaltmak ve yönetimini sağlamak üzere uygulanan düzenli depolama ve yakma uygulamaları en yaygın bertaraf yöntemleridir.

İlçe belediyeleri tarafından toplanan evsel atıklar, şehir belediyesinin silolarına ulaştırılır ve bu ortak noktada biriktirilir. Silolar doldukça biriken bu evsel atık şehir belediyesince bertarafa yönlendirilir.

Düzenli depolama alanı evsel atığın gömülmesi için bir alanın tahsis edilmesi, bu alanın tabanının izolasyonunun sağlanması ve metan gazı patlamalarını önlemek üzere boru sistemlerinin kurulması yoluyla oluşturulur. Türkiye’de 2018 yılı Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre belediyelerce toplanan çöpün %67’si düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. Yani maalesef bizlerin geri dönüşüme yönlendirilebileceği halde evsel atıklarla attığı tüm atıklar belediyenin düzenli depolama alanlarında toprağa gömülmektedir.

Bu atığın türüne göre değişiklik gösterse de kâğıt ve kartonlar için birkaç haftadan plastik ve cam için binlerce yıla kadar değişen bir zaman söz konusu. Evet, bugün geri dönüşüme yollamayıp attığınız bazı şeyler 3 binli yıllarda bile çevreyi zehirlemeye devam edecek!

Hayır. Bu ürünler geri dönüştürülemez. Dolayısıyla evde evsel atık ile birlikte çöpe, dışarıda ise çöp konteynerine atılmalıdır.

Ampuller elektronik atıktır. Yenisini çıkardığımız karton ambalaja eskisini koyup elektronik atık konteynerine atabiliriz. Size en yakın elektronik atık kutusunu bulunduğunuz ilçe belediyesini arayarak öğrenebilirsiniz.

Evet, plastik malzeme geri dönüştürülerek tekrar ambalaj üretiminde kullanılabilir. Ancak plastik malzemenin geri dönüşüm kabiliyeti birkaç kere ile sınırlıdır, yani aynı ürün birkaç kere geri dönüştürülerek kullanıldıktan sonra geri dönüşüm kabiliyetini kaybeder. Bu nedenle tek kullanımlık plastik kullanımından olabildiğince uzak durmak büyük önem taşıyor.

Ambalajları geri dönüşüm kutusuna atarken olabildiğince temiz olmalarını sağlamalıyız. İçi dolu ya da çok kirli olarak atılan ambalajlar hem kâğıtları ıslatarak geri dönüştürülmelerini önler, hem de geri dönüşüm tesislerindeki çalışmaları zorlaştırır. 

Sigara izmaritleri plastik liflerden üretilmektedir ve doğada 10 yıla kadar zehir saçmaya devam ederler. Üstelik izmaritler geri dönüşüme de gönderilemez. En doğru hareket hiç içmemek olsa da yine de içenlerin de bunları mutlaka çöpe atmaları gerekir.

Evet var. Kabahatler Kanunu’nun 41. maddesine göre “evsel atık ve artıkları, bunların toplanmasına veya depolanmasına özgü yerler dışına atan kişiye” 2022 yılında 89 TL idari para cezası verilmesi öngörülüyor. Karayoluna araçlardan çöp atmanın cezası ise 144 TL.

Geri dönüşüm kutusu talep etmek için tek yapmanız gereken şey bağlı bulunduğunuz ilçe belediyesiyle temas etmek. İlçe belediyeleri sorumluluk alanlarında bu kutuları temin etmek ve atıkları toplamakla yetkili ve sorumludurlar.

Tek kullanımlık maskeler kişisel hijyen atık olup geri dönüşüme yollanmamalıdırlar. Tek kullanımlık maskeler doğru şekilde atılıp bertaraf edilmediklerinde enfeksiyon ve hastalık yayma riski oluştururlar.

• • Çocuk bezleri
  • Hijyenik pedler
  • Tek kullanımlık tıbbi ya da koruyucu maskeler
  • Tek kullanımlık koruyucu eldivenler
  • Yara bantları
  • Sargı bezleri
  • Beden temizliğinde kullanılan ıslak mendil ve benzeri ürünler
  • Tek kullanımlık kâğıt mendiller
  • Tuvalet kâğıtları

Ambalajların üzerinde bulunan zımba, bant, etiket gibi maddelerin çıkarılmasına gerek yoktur. Ambalajların tümü Toplama Ayırma Tesisi’nde (TAT) materyal bazında (kâğıt, plastik, metal gibi) birbirinden ayrılır ve ilgili geri dönüşüm tesisine gönderilir.  

Bünyesinde birden fazla madde bulunan ambalajlar kompozit (bileşik) ambalaj olarak adlandırılır. Kâğıt, metal folyo, plastik gibi farklı tabakaların bir araya getirilmesiyle üretilen bu ambalajlara süt ve meşrubat kutuları en iyi örnektir.

Evet, kompozit ambalajlar geri dönüştürülebilir. Süt ve meşrubat kutuları %80 kâğıttan ve az oranda da plastik ve alüminyumdan oluşur. Kompozit ambalajlardan lamine kutuların bir bölümü lisanslı kâğıt fabrikalarında işlenerek tekrar kâğıt üretilmektedir. Ayrıca lamine karton kutulardan sunta yapılarak mobilya üretiminde kullanılmaktadır.

Bu tür ambalajlar da kompozit ambalaj sınıfına girer. Bu nedenle parçalarının birbirinden ayrılmaları gerekmez, olduğu gibi ambalaj atıkları kutusuna atılmalıdırlar.  

Evet. Kâğıt ve karton üreticisi kuruluşlar, bu atık kâğıtları yaklaşık %30 oranında yeni hammaddeye karıştırarak üretimde kullanırlar.  

Kâğıt havlu ve tuvalet kâğıtlarının karton ruloları kâğıt ve karton atık sınıfına girmektedir ve geri dönüşümü yapılmaktadır.

Atık pillerin kaynakta ayrı toplanması konusunda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yetkilendirilen ve Türkiye’de atık pil konusunda tek yetkili kuruluş olan Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği (TAP) 2004 yılından beri atık pil toplama çalışmalarını yürütmektedir. https://tap.org.tr/toplama-noktalari/ adresinden pil toplama noktalarını bulabilirsiniz. PTT Şubeleri, okullar, üniversiteler, organize sanayi bölgeleri, muhtarlıklar, camiler, marketlerde atık pil toplama kutuları bulunmaktadır.